Nooit echt aandacht aan geschonken, die metalen beugels naast vele inkomdeuren in het stadslandschap. Ze blijken een naam te hebben: voetschrapers. 

Op internet vind ik het volgende:
Een voet(en)schraper of schoenschraper is een voorwerp dat wordt gebruikt om modder en vuil zoals uitwerpselen van paarden van schoenzolen te verwijderen, alvorens een gebouw te betreden. 
Vroeger was een voetschraper standaard aanwezig nabij de toegangsdeur van herenhuizen en andere gebouwen. Voetschrapers werden geplaatst tot het begin van de 20e eeuw. Vanaf dat moment werden wegen bestraat en werden ze overbodig. De deurmat werd een moderner vervangmiddel voor de schoenschraper.

Elke Lemmens, veelzijdig kunstenares, blaast deze vergeten en afgedankte curiositeiten uit de vorige eeuw nieuw leven in. Dat doet ze aan de hand van vier wandelroutes doorheen Antwerpen.

Elke Ik heb zelf zo’n voetschraper aan de gevel van ons huis. Hij was oud en vies en ik kreeg het idee om hem in goudkleur te schilderen. Daarna, door een herinnering aan mijn kinderen die vroeger veel naar de kinderboerderij gingen spelen, daagde het idee om er een mini-boerderijtje in te bouwen. Kinderen van de straat kwamen kijken, buren spraken me er over aan. Dit bracht me ertoe om een project in te dienen bij de burgerbegroting van Antwerpen. Een eerste poging mislukte maar in 2019 raakte mijn project wel verkozen. Het uiteindelijke budget voorzag in 35 schrapers. Daar werden nog 10 extra schrapers aan toegevoegd om ook de wijk Kiel er bij te kunnen betrekken.

Hoe begin je aan zo’n project? 

Naast het klassieke flyeren werden ook bewonersgroepen op Facebook ingezet om geïnteresseerde voetschraper-eigenaars te vinden. De respons was enorm. Snel waren er een 300-tal kandidaten. Zelfs nu nog melden mensen zich aan. Enkel voor de wijk Kiel werd voor een andere aanpak gekozen. Gezien de multiculturele achtergrond van die wijk met meer dan 130 verschillende nationaliteiten werd op basis van een ‘op naam’ gemaakte selectie rechtstreeks aangebeld bij die bewoners.

Het aanbod van Elke hield in dat zij instond voor het bouwen van een tafereel waarvoor de bewoners inspiratie konden geven. Daartoe vroeg ze aan de geselecteerden om zich als gezin de vraag te stellen wat het beeld was dat bij hen paste, wat voor hen als familie belangrijk was. Dit kon bijvoorbeeld gaan over een hobby, een gerecht, maar ook een meer emotioneel gegeven zoals het verwerken van een verlies. Op die manier ging Elke in volle corona-crisis 45 maal op de koffie. De gesprekken die er gevoerd werden namen soms uren in beslag en intense verhalen kwamen naar boven.

Dan brak de tijd aan waarin die verhalen eerst moesten bezinken om uiteindelijk te leiden tot een voetschraper-tafereel waar zowel de betrokken families als de kunstenaar tevreden mee waren.

Elke Het resultaat van al die verhalen naast elkaar geeft een idee van hoe “schoon” we zijn als mens. De verhalen gaan over vriendschap, samenzijn,… nooit over geld of rijkdom, wel over wat je tot mens maakt, over verbinding met anderen.

Nu de taferelen verwezenlijkt waren en de verhalen in het hoofd van de kunstenaar huisden, stelde zich de vraag hoe dit alles aan de het publiek kon worden gepresenteerd. Elke probeerde via een subsidieaanvraag een activiteiten-premie van de Vlaamse overheid te pakken te krijgen. Op dat moment  bood de podcast-maakster Anke Van Meer haar medewerking aan om de verhalen te vertellen. Het budget kwam er en Anke begon een nieuwe ronde interviews. Dit resulteerde in de geleide wandelingen waarbij de huisbewoners hun verhaal doen en Anke je begeleidt van het ene huis naar het andere.

Voetschrapers werd een waar succesverhaal. Het werd opgenomen in het programma 2021 van de De Zomer van Antwerpen. Een jaar geleden werd naar aanleiding van een interview door een journaliste van Associated Press een artikel gewijd aan het project in diverse Amerikaanse bladen, waaronder the Washington Post. De Vlaamse pers volgde direct en gedurende twee weken volgde het ene interview het andere op. 

Een gepassioneerde kunstenares

‘Hausgemacht’, een mobiel ambachtenatelier

Hausgemacht is de naam van het mobiele ambachten-atelier van Elke. Oorspronkelijk was het de bedoeling om diverse ambachten zoals houtsnijden, textiel- en glastechnieken, druktechnieken, … laagdrempelig aan te bieden onder de vorm van workshops of open ateliers. Mensen zouden zo in een ontspannen sfeer materialen en tools kunnen gebruiken om ter plaatse te experimenteren en iets te creëren. Zo’n fysieke locatie bleek uiteindelijk een te zware investering. De oplossing, een mobiel atelier, is nu reeds een tweetal jaar realiteit. Deze vorm is tevens een geschikt middel om andere creatieve opdrachten te kunnen uitvoeren, zoals de voetschrapers.

Maakfabriek: een inspirerende plek

Naast Blikfabriek bevindt zich Maakfabriek, een enorm magazijn met deel-ateliers. Het idee is eenvoudig: je huurt een oppervlakte van enkele vierkante meters groot en bouwt je atelier er op uit. Heb je niet genoeg aan een oppervlakte van bv. 7 of 15 m2, dan bouw je er enkele verdiepingen bovenop.

Ook Elke heeft hier onderdak gevonden. Het werkatelier bevindt zich op het gelijkvloers, erboven is het bureau en daarboven bevindt zich de opslagruimte. Iedereen veegt voor zijn deur, houdt de boel op orde en kan gebruik maken van een aantal gemeenschappelijke tools. Het leven van een kunstenaar kan soms wat eenzaam zijn. In Maakfabriek heb je buren met wie je kan overleggen, mensen die elkaar inspireren. Dat is toch ook waar kunst over gaat, niet?

Hier de links

https://www.hausgemacht.be/projects/de-verwonderende-audiowandelingen
https://blikfabriek.be
https://www.maakfabriek.be

Magda Verberckmoes Tekst & Interview
Eric Rottée Foto’s
Elke Lemmens voetschrappers foto’s.