Harpist Jacques Vandevelde wil bruggen bouwen tussen culturen
Aan het conservatorium in Gent studeerde Jacques Vandevelde (68) piano. Later reisde hij de wereld af. In Paraguay, Venezuela en andere landen werd hij gebeten door de harp-microbe. Nu bouwt hij ze zelf. “Muziek moet een expressiemiddel zijn. Harp doet dat voor mij.”
“Aan het conservatorium vond ik eigenlijk mijn plaats niet, te veel klassiek gedoe. Ik ontdekte dat de harp honderd keer meer verspreid was, onder meer in Zuid-Amerika. En uiteindelijk ben ik naar ginds gegaan.”
“De harp is in Zuid-Amerika een gewoon, volks instrument. In Ierland is dat ook een beetje zo.”
Ik dacht dat de harp Keltische roots heeft. Klopt dat?
“Neen, dat klopt niet. Historici twijfelen nog over Mesopotamië of Afrika, maar in de Afrikaanse cultuur vind ik ontelbare soorten harpen. In feite zijn dat dezelfde harpen als hier: een driehoek met snaren. Maar ga eens naar het Louvre in Parijs. Daar zie je sarcofagen met afbeeldingen van harpen, soms van tweeduizend of drieduizend voor Christus. Uit Heraklion op Kreta zijn afbeeldingen bekend van harpen, van drieduizend voor Christus.”
“Ook de druïden gebruikten harpen. Er is ooit een harp ontdekt van duizend jaar oud, een soort tafelharp die de druïden gebruikten. Die kleine harp heeft een zachte klank en heeft nog altijd veel succes, ook bij ons. Ik heb ook zo’n kleintje.”
“Er zijn ook instrumenten die verwant zijn aan de harp, denk aan de citer of de Japanse koto. Eigenlijk alles wat verticaal op een klankbord staat is harp.”
“Je hebt de Ierse harp, de Venezolaanse harp, de Peruviaanse harp, naar nationaliteit heeft iedereen zijn eigen stijl. Neem nu Mexico, daar is in Vera Cruz maar één soort harp, die heeft een andere vorm en de manier van bouwen is anders.”
Een ‘diatonische harp’, wat is dat?
“Dat betekent eigenlijk toon-na-toon. Do-re-mi-fa-sol enzovoort. Dat heeft dus niets de maken met akkoorden Een chromatische harp heeft halve noten erbij, bijvoorbeeld do-kruis. Dat is een harp met pedalen en die geeft een andere klank. Je hebt dan ook een tweeënzeventigsnarige harp met alle tonen ertussen.”
“Je kan het een beetje vergelijken met piano, maar omgekeerd spelen. Op piano begint je met de duim, op een harp speel je met de ringvinger en de pink gebruik je niet. Hoewel: bij Italiaanse harpen ( Arpa Dopia ) gebruik je de pink dan weer wel.”
Kortom: hoeveel soorten harpen bestaan er eigenlijk?
“Moeilijk te zeggen. Je hebt bijvoorbeeld de kora in Senegal, in Guinee-Bisau is er ook een harp met een dubbele rij snaren, maar dat heet dan weer anders (de Kora ). Er is de Franse harp, de Spaanse harp, de Keltische harp, de Bretoense harp enzovoort”.
“Ruw geschat zijn er een vijftigtal verschillende soorten. Een aantal soorten komen uit de Keltische traditie, maar lang niet allemaal.”
“Vergeet niet dat harpen ooit deel uitmaakten van de adellijke traditie, en dan vooral de vrouwelijke adel. Maar in Afrika en Zuid-Amerika bijvoorbeeld is het puur macho.”
Even technisch: wat is een haakjesharp?
“Dat is een beweegbaar ijzertje, bovenaan de snaar waarmee je een halve toon hoger kan spelen. Met andere woorden, je kan met halve tonen spelen. Het biedt meer mogelijkheden qua tonaliteit, maar het betekent ook dat je je linkerhand niet kan gebruiken voor de begeleiding. Anderzijds kan je je beter afstemmen op de stem van een zangeres, bijvoorbeeld. Maar als je professioneel wil werken, moet je een pedaalharp hebben.” Die maakt kruisen en bemols.
Snaren op een harp hebben vaak verschillende kleuren. Waarom?
“Zouden die kleuren daar niet zijn, dan kijk je je daar scheel op, want alles trilt. Die kleuren zijn echt wel nodig. Het zijn herkenningspunten. Maar ook hier heb je verschillen. In Europa is de do bijvoorbeeld rood en de fa zwart. In Zuid-Amerika is de do zwart en de fa rood. Ik ben vaak in Zuid-Amerika geweest en als ik dan terug hier kom moet ik weer switchen. Die kleurenverschillen maken het soms moeilijk.”
Zijn harpsnaren in nylon?
“Ja, of carbon. Men dweept nog altijd met kattendarmen voor klassieke instrumenten ( maar in feite zijn dat geitendarmen ). Die darmen zijn ijzersterk, je kan er een auto mee voorttrekken. Geitendarmen klinken gevelouteerd, nylon is harder van klank.”
“Ook: met een harp met geitendarmen kun je moeilijk buiten spelen, die is meteen ontstemd. Ik hou het dus bij carbon en nylon.”
“Ik maak mijn snaren zelf, in mijn eigen atelier. Daardoor kan ik zelf de trilling en de klank van de snaar bepalen.”
Bestaan er ook elektronische harpen?
“Jazeker, maar de klank van een houten klankkast is toch onvergelijkbaar.”
Een harp in een concert, valt niet zo erg op…
“Meestal staat een harp in een orkest links, een beetje achteraan. Het orkest dempt dan eigenlijk die harp. Maar vergeet niet, een harp is geen begeleidingsinstrument. Het is een solo-instrument, net zo goed als een piano of een gitaar.”
Zijn er specifieke componisten voor harp?
“Glinka, Mozart, raar maar waar, en denk aan Händel, zijn concerto in si-bemol majeur, maar ook Wagner heeft heel veel gecomponeerd voor harp. In Zuid-Amerika zijn er veel componisten die muziek voor harp geschreven hebben, denk aan Digno Garcia van hier bij ons, Alain Stivell, veel Italianen, Spanjaarden…”
Wat kost een harp eigenlijk?
“Een professionele pedaalharp, alles erop en eraan, die gaat tussen dertienduizend en dertigduizend euro, afhankelijk van de afwerking. Een diatonische harp tussen vijftienhonderd en vierduizendhonderd euro.”
U bouwt ze zelf?
“Ik bouw ze zelf, want als ik naar anderen luister, vind ik vaak dat ik het beter kan.”
“Ik kan akoestisch spelen voor vijftig mensen of zelfs honderd, zeg maar in een kerk, maar het moet klinken. Kerken hebben meestal een goede akoestiek, maar zalen, dat is iets anders. Het resultaat is niet altijd aangenaam.”
“Mijn doel is, als muzikant bruggen bouwen tussen culturen.”
Lukt dat?
“Ja, dat lukt. Ik begin in de Middeleeuwen, dan de Gregorianen, dan de Ierse muziek. In feite is het muzikale patrimonium wereldwijd constant verhuisd.”
“In Zuid-Amerika is de harp een soort volks statussymbool, iedereen heeft een harp, in Venezuela bijvoorbeeld staat in het meest schamele huisje een harp.
“Kun je je voorstellen, boeren die de hele dag met de kippen en de koeien bezig geweest zijn en dan aan de harp gaan zitten? Ik heb dat meegemaakt, dat is toch ongelooflijk? Ze verheerlijken wat ze overdag hebben meegemaakt. Het is zeer aards, en dat voedt mij.”
Harp spelen, gebeurt dat op partituur, is het improvisatie…?
“In Europa is de partituur zeer dominant. Dat heeft veel te maken met de speelwijze die de componist heeft opgelegd. Stel dat ik het oude, Engelse volksliedje Greensleeves zou spelen, daar bestaan partituren van. Ik kan dat uit het hoofd spelen, maar als ik het echt zou willen spelen zoals het was, dan moet ik de partituur volgen.”
“In Zuid-Amerika is de overlevering veel sterker. Van vader op zoon bij wijze van spreken, zonder noten, niks. Aan een vijfjarige harp leren, zo gaat dat daar. En zo leren ze liedjes spelen die soms overbekend zijn. Ik heb daar, in Zuid-Amerika, geen enkele partituur gezien.”
U bouwt zelf instrumenten. Hoe is dat zo gekomen?
“Mijn papa was leraar dwarsfluit, mijn mama was pianiste en op een gegeven moment is mijn papa instrumentenbouwer geworden. Hij verbood mij om aan die machines te werken, maar ik ben toch begonnen harpen te bouwen.”
Waar haalt u het hout?
“Gewoon dennenhout, je kan niet beter hebben. Dennenhout is sterk, het is licht en makkelijk hanteerbaar. Ik heb geleerd hoe je dat moet doen en toen ik het beethad, ben ik blijven bouwen. Ik heb er zowat dertig gebouwd. Ik heb er verkocht, maar daar ben ik mee gestopt. Ik had te veel hartzeer als ik er een verkocht.”
“Ik ben een beetje een buitenbeen op de harp. Ik probeer mensen te laten genieten van iets alledaags, muziek van vandaag op de harp.”
“Ik speel alles, klassiek of modern. Ik moet in de eerste plaats jong blijven. Hoe doe je dat? Door mee te gaan met de tijd. En ik krijg daar dank voor. Op een huwelijk vragen mensen mij ‘speel eens dit’ of ‘speel eens dat’, maar die harp moet dat aankunnen en dat bewijs ik graag. Ik deins voor niets terug.”
“Stel: : de Bolero van Ravel of de Carmina Burana van Carl Orff, op harp klinkt dat fantastisch.”
Hebt u ook voeling met jazz?
“Ik vind jazz zeer boeiend, jazz is de expressie van het moment. Ik hou vooral van klassieke jazz, neem nu Take Five van Dave Brubeck, ik vind dat heel hoogstaande muziek of Night and Day van Cole Porter of Desafinado van João Gilberto, da’s toch wel de moeite.”
“Ook blues, dat is heerlijk op harp. En dat is zo tof, als mensen daar op reageren. Ze verwachten dat niet van een harp.”
“De jeugd van tegenwoordig wordt misschien wat te veel ondergedompeld in massaspektakels genre Tomorrowland, en dan sta ik daar als harpist in een zaal van pakweg honderd mensen. De verschillen zijn groot geworden, het is nu altijd meer van boem-boem-boem.”
“Wat de trend is vandaag? ze nemen repetitieve akkoorden-patronen zoals do-la-re-sol. Let wel: Johann Pachelbel deed dat ook, patronen repeteren. Maar wat je vandaag de dag hoort zijn bijna allemaal
zulke patroontjes, want dat is gemakkelijk.”
Ik denk: jonge muzikanten kunnen geen noten meer lezen
“Neen, ze drukken op een knop en daar komt dingeling-tingeling uit. En op een andere knop is het weer van tingeling-tingeling pling-pling. Ze doen dat thuis en ’s avonds staat dat op de radio. Dat is geen goede muziek.”
Is er een kloof aan het groeien tussen de tieners-twintigers van vandaag en wat men ‘klassieke muziek’ noemt?
“Daar ligt een belangrijke taak voor het onderwijs, meer en meer. Bach, waar hoor je dat nog? Schumann, Schubert, Smetana, Chopin, kennen die jonge gasten die muziek nog?”
Meer info:
www.jacquesvandevelde.be
mail: jacques.vandevelde@pandora.be
Tekst: Gerrit De Clercq
Foto’s: Bernadette Van de Velde
kunstpoort 