Het kunstenaarsleven van de 81 jarige Bart Vanwalle is moeilijk samen te vatten. Als interviewer kan ik slechts een fractie van zijn visies, projecten en werk behandelen. Mijn excuses aan de kunstenaar Bart Vanwalle. Ik hoop langs deze bescheiden weg, Kunstpoort, de kunstwereld te beroeren met zijn verhaal.
Een namiddag lang kon ik me verliezen in het universum, clusterdom, van Bart Vanwalle. Een wereld van geëngageerde kunst, van iemand die de gave en de moed opbrengt te denken over de invloed van de plaats van de verbeelding, de patatopia. Observatie van zijn werk brengt meer vragen dan antwoorden. Bart Vanwalle troont me mee naar zijn atelier, kamers volgestouwd met intrigerende kunst, tegen de muren, op de grond… zonder poespas gepresenteerd; werk van een halve eeuw, een archivering dringt zich op.
De aimabele kunstenaar beantwoordt mijn vragen geduldig. Niets doet vermoeden dat deze kunstenaar anarchistisch en bijwijlen provocerend uit de hoek kan komen. Oh ironie van het lot, zijn atelier is gelokaliseerd in een vroegere rijkswachtkazerne te Eeklo.
Kunstpoort Gerhard Richter zei ooit ‘Iedereen begint ermee dat hij een paar kunstwerken ziet en dan net zoiets wil doen’ Kan je deze uitspraak spiegelen aan je beginperiode als kunstenaar? Herinner je de dag waarop je artistieke carrière begon?
Bart Vanwalle Hoewel ik de afdeling Latijns-Grieks volgde, was het evident dat ik een opleiding in de kunst zou ambiëren. Ik was op school al de decorateur van dienst. Niet mijn vader de intellectueel maar mijn moeder stimuleerde me om de richting monumentale aan het Sint-Lucasinstituut, het huidige LUCA/School of Arts, te volgen. Tussendoor studeerde ik 2 jaar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte, KULeuven.
kunstpoort: Tijdens zijn opleiding in 1966 ontving Bart Vanwalle de Talens-prijs voor schilderkunst
Kunstpoort Wie was je leermeester? Naar wie keek je op als jonge gast?
Bart Vanwalle Gaspard De Vuyst was mijn leerkracht atelier aan het Sint-Lucasinstituut. Wat je deed moest kloppen en juist zijn, daar drong hij op aan. Verder tolereerde hij diverse stijlen, technieken en richtingen. https://www.instagram.com/gasparddevuyst/
Kunstpoort Hoe ging het verder na je studies en militaire dienst?
Bart Vanwalle Ik startte onder andere Open Huis ‘Dewittepoppentoren’ te Gent- Knokke-Hasselt (1969-1973). Open Huis was een galerie voor Modern Hedendaagse Kunst met nadruk op alles wat kritisch en vernieuwend was. In 1973 besloot ik militant arbeider te worden. Ik ben gaan werken in de fabriek. De aanleiding was de wereldwijde oliecrisis. Het achterliggende idee was: de kunsten zijn afhankelijk van de infrastructuur van de maatschappij. Met als gevolg; eerst moet je de maatschappij aanpakken daarna de kunst. Deze ommekeer in mijn leven bracht de ‘pamflet(kunst)’ met zich mee.
Van 1979 tot 1984 doorspartelde ik een persoonscrisis. Vrijzinnig denker, filosoof Leo Apostel (1925-1995) hielp me er bovenop. Een herbronning was het resultaat. In deze periode besefte ik hoe belangrijk de ‘context’ is voor de totstandkoming van een werk (‘tekst’). Ik vatte dit in een eigen topologie. Een gevolg hiervan is het werken onder meerdere aliassen* en projectnamen. Het alias ‘Patatopia Academy’ verwijst naar de pataphysica van Alfred Jarry. De patatopia is de typische plaats van de verbeelding, de plaats die bepalend is voor het waarnemen en de inhoud van de werkelijkheid.
*(Patatopia2.0, Patatopia Academy (2000), b.Art (2000), Patatopia Academy (1998), Dadaling (1993), Bart Vanwalle (1962-1969 °1942 Waregem Be), Bartel-Joris Edmu(o)nd (1970), Pat Aspoot (Patatopos) Independent artist (1980), Club 31-12-1999 (1979)
Vanaf 1980 tot 2005 werkte ik als ‘weekendarbeider’ Deze formule liet me toe tijdens de vrije weekdagen een kunstpraktijk op te bouwen. Het was mijn uiteindelijke bedoeling om als arbeider/kunstenaar totaal onafhankelijk te worden van de toenmalige K-wereld.
Kunstpoort ‘Dadaling’ is ongetwijfeld een Chinese alias, vanwaar de naam?
Bart Vanwalle Mijn Chinese alias is afgeleid van ‘Badaling’ de naam voor de ‘Great Wall’* nabij Beijing, China.
*’Great Wall’ De Chinese Muur of Grote Muur is een uit aarde en stenen opgetrokken verdedigingslinie in het noorden van China. De muur is ruim 21.000 kilometer lang.
Kunstpoort Je hebt een rebels kantje en was één van de gangmakers van Antichambre in 1986, de tegenhanger van Chambres d’Amis, een concept van Jan Hoet.
Vonden jullie het concept van Jan Hoet, het naar buiten treden uit het museum niet oké of waren jullie ontevreden met de aanpak, het beleid of het elitaire karakter ervan?
De locatie was Fabriek voor Entartete Kunst, Drongensesteenweg 281, Gent, België. De naam vind ik persoonlijk een schitterende vondst. Waarom deze naam? Waarom noemden jullie de kunst die er te zien was ‘ontaarde’ kunst?
Bart Vanwalle Jan Hoet, toenmalig museumdirecteur, bezette toen de stad Gent met zijn Chambres d’Amis, dit zonder inbreng van de galerijen. De personencultus rond Jan Hoet vindt hier zijn oorsprong. Samen met kunstenaars Willy Van Sompel, Marc Vanslembrouck (Sleppe) en kunsthistoricus Piet Vanrobaeys riep ik Antichambre in het leven. 186 kunstenaars waaronder zelfs Hugo Claus namen deel aan onze Antichambre. De (pata)topologie kreeg hier vaste vorm. Elke kunstenaar koos zijn eigen locatie in de bezette fabriek en – belangrijk – kon een eigen project uitwerken zonder opgelegde criteria. Deelnemende kunstenaars als Berlinde De Bruyckere en Thierry Decordier werden later door Jan Hoet opgevist voor eigen projecten. Jan Hoet selecteerde Thierry Decordier in 1992 voor zijn Documenta IX.
De slogan ‘No to the One Art, the One Standard, the One Freedom’ vatte het concept samen. In de ‘Anti’ van onze projectnaam was ook de betekenis van ‘wachtkamer’ vervat. Wij richtten ons niet tegen de Hedendaagse Kunst, integendeel.
Tenslotte werden wij organisatoren het slachtoffer van ons eigen succes. Na 2 maanden legden we Antichambre stil. De veiligheid (de bezoekers sloegen er zelfs hun tenten op) kon niet meer gegarandeerd worden. De fabriek was bezet terrein waarvoor wij de eindverantwoordelijkheid droegen.
Kunstpoort In de film – Ander Onderwerp – van Bulls Eye Films, 2023
https://youtu.be/O5NXUDE1_Ns
zien we werk dat je tentoonstelde tijdens Antichambre: een projectie/onderzoek/studie/installatie naar het beroemde schilderij van Velasquez ‘Las Meninas’ Beschouw je dit als één van je belangrijkste werken en waarom?
Bart Vanwalle Het project ‘Las Meninas’ beschouw ik inderdaad als één van mijn belangrijkste realisaties. Voor de uitwerking kon ik steunen op de medewerking van Carlos Betsens. In 1987 kende het project een vervolg in het kunstencentrum De Warande te Turnhout en nog een jaar later aan de Technische Universiteit van Eindhoven. De installatie is tot mijn grote spijt niet meer compleet: de spiegels van de spiegelkamer werden gestolen. De beelden sieren momenteel mijn atelier te Eeklo.
Kunstpoort Je bent een kunstenaar pur sang, hypersensitief, gevoelig voor wat er gebeurt in de wereld om je heen. Brengt kunst innerlijke rust?
Bart Vanwalle Ik heb leren leven met mijn demonen.
Kunstpoort Je zit in de marge en geeft commentaar op het centrum, dat vertelde je in de film ‘Ander onderwerp’. Wat doet dat met je?
Bart Vanwalle Vroeger verwachtte men van kunstenaars en intellectuelen dat ze ageerden tégen het centrum. Kunstenaars en/of intellectuelen zagen het als hun morele plicht en opdracht om vanuit de marge kritisch tégen dat centrum te reageren. Wie vandaag vanuit de marge in de contramine gaat, beschouwt de burger als een marginaal. De Antichambre, de tegencultuur is dood. We leven in een spektakelmaatschappij waar een lege selfiecultuur oppermachtig is, waar met engagement geld verdiend wordt. De markt regeert.
Kunstpoort Kiki Smith beweerde ooit ‘dat kunstenaars geen binnenhuisarchitecten voor musea zijn’ Je bent sterk gehecht aan je atelier. Je atelier is een privémuseum op zich. Ik veronderstel dat wanneer je ’s morgens je werkplaats binnenstapt, de confrontatie met eigen werk voldoening geeft. Vind je tentoonstellen wel fijn of een noodzakelijk kwaad? Hou je ervan je werk in een museum te zien? Stelde je veel tentoon in wat ze noemen een klassieke galerij? Of doe je dat liever niet, in het commerciële circuit tentoonstellen?
Bart Vanwalle Je hebt rijkdom, christendom, heldendom maar bij mij heerst het clusterdom. Het clusterdom is ontstaan uit de topologie, de locatie, de context die telkens wijzigt. In 1987 stelde ik als B. J. Edmund bijna al mijn werk tentoon in een leegstaande UCO fabriek als een cluster tussen industriële textielmachines. Je moet mijn werk in zijn totaliteit zien: tekst, beeld, muziek, kunst en in een welbepaalde context.
Voor de toekomst dringt zich een digitaal museum, een digitale cluster, op. Ik tip op interactie met het publiek. Elke digitale kijker zal zijn eigen cluster kunnen samenstellen, in feite een eigen werk maken door telkens andere teksten, muziek, beeld en werken te combineren.
Wat tentoonstellen in een klassieke galerie betreft: in Parijs stelde ik tentoon met werk dat hoorde bij de Nieuwe Figuratie (een aan de Pop Art verwante schilderstijl). De galeriehouder had interesse, wou in me investeren. De Nieuwe Figuratie was echter niet mijn habitat, ik had geen zin om verder deze stroming aan te hangen.
Kunstpoort Je bent internationaal bekend, werkte in Polen, Frankrijk, China… Waarom trek je over de grens?
Bart Vanwalle Ik wilde 1000 km ver van Gent een nieuw leven beginnen en dat werd Polen. We kochten er een ‘kasteel’ en knapten het op. Kunstenaar Mathieu Ronse, werkte er ook. Naar China* trok ik voor mijn projecten. In 1993 organiseerde ik er het topologisch Malevich-project op drie plaatsen. Ook in Israël* en Palestina stelde ik mijn projecten voor.
*1993 Malevich-project in Beijing
1994 Chineese european art center Brussels-Beijing
1996 Beijing museum, ‘3 generaties Belgische kunstenaars’
1998 Belgium Embassy project Beijing
1998 Permeke project Beijing- Shanghai- Shenzen
*1999 Israël, Golan-project _ Club 31 12 1999
31-12-1999 ‘There is no place for malevich on the golan golan hight’. Israël.
Daheisha camp westbank Palestina
Kunstpoort Je bent niet bang voor een confrontatie met andere culturen. Met de Patatopia Academy had je, zoals reeds vermeld, projecten in China onder andere in 1993 op het Tiananmenplein, het Plein van de Hemelse Vrede. Je legde daar een zwart vierkanten doek neer. Wat was de bedoeling. Kan je er iets meer over vertellen?
Bart Vanwalle Het was een onderdeel van mijn topologisch Malevich-project ‘There is no place for Malevich’. Omdat ik compleet verschillende topoi zocht voor Malevich, realiseerde ik dit project op drie uiteenlopende locaties in China: een publieke plek, het Tiananmenplein; een ontmoetingsplaats, the September Gallery (wat door de lokale autoriteiten last minute werd geannuleerd) én in een huiskamer in de Xidanwijk; drie topoi die een totaal verschillend beleven van Malevich teweeg brachtten.
Kunstpoort Je bent een adept van de pamfletkunst. Zijn je pamfletten noodzakelijk om je kunst te begrijpen en zijn pamfletten wel kunst.
Bart Vanwalle Vanaf 1979 schrijf ik pamfletten, traktaten en vlugschriften. Zo publiceerde ik in 1981 onder het alias B.J.Edmond ‘Pleidooi voor een stijlloze kunst, Open brief aan Jan Hoet’. Persoonlijk zie ik een pamflet niet als een kunstwerk. Het is een reactie tegen de kunstwereld, tegen een bepaalde context. Tijdens mei 68 was er engagement bij de kunstenaar. Protestbetogingen zoals er toen waren tegen de oorlog in Vietnam zie ik nu niet meer gebeuren. Ik merk wel dat er iets beweegt in deze maatschappij. Kassel 2022 was een toonbeeld van nieuw protest: mensenrechten, de collectiviteit en maatschappijkritiek waren aan de orde. Kunst is nu eenmaal een spiegel van wat speelt en beweegt in een samenleving.
Kunstpoort Je hebt al een rijk leven achter de rug. Wie mag je biografie schrijven?
Bart Vanwalle Dit is een moeilijke vraag, zeker niet één van mijn kleinkinderen, zelfs kritisch ingestelde personen die opgroeien in onze huidige cultuur vind ik verre van ideaal; zij leven in een andere wereld. Het liefst zou ik iemand van mijn leeftijd aanwijzen.
Kunstpoort Welk project wil je nog realiseren, waar droom je nog van? Waar werk je op dit moment nog aan?
Bart Vanwalle Ik wil mijn werk loslaten, vind het een plicht mijn kunst, teksten, beelden… digitaal te archiveren. Mijn archief voor het CKV (MHKA) zou ik graag afronden. Verder zoek ik een platform om mijn werk aan de wereld toe te vertrouwen. Het clusterdom staat hier centraal. Mijn eindwerk wordt een digitaal museum. Verder kriebelt het ook om nieuw werk te creëren. Jammer genoeg moet ik mijn atelier verlaten en ben ik genoodzaakt uit te kijken naar een andere werkplaats. Zonder atelier kan ik niet.
Kunstpoort Heeft er iemand onder de lezers atelier tips voor Bart Vanwalle? Die zijn welkom op ons mailadres kunstpoortmail@gmail.com .
Tot slot publiceren we een doordenker, een bij dit interview passende veelbetekenende tekst, mij aangereikt door de kunstenaar Bart Vanwalle:
Fr. Nietzsche schreef in zijn jeugdwerk ‘Geboorte van de tragedie’ (1872) dat ‘we kunst nodig hebben om niet aan de waarheid te sterven’!
Ik stel de vraag -in alle bescheidenheid- of het uitzetten van contextuele bakens van de ‘tekst’ (de afbeelding) tot meer kunst kan leiden zonder aan waarheid te sterven?!
Tekst Kathleen Ramboer
Fotografie Kathleen Ramboer en @Bart Vanwalle
kunstpoort 