Wat doet een reporter als een ontmoeting niet van de grond komt?
Vroeger schreef je brieven, die waren een tijdje onderweg. Nu kan het vlotter: Postvak In brengt dagelijks mails en terugmailen doe je met een druk op de knop. Zo kon ons interview met kunstfilosoof Antoon Van den Braembussche toch doorgaan, de stijl lijkt minder direct, de antwoorden minder spontaan, de inhoud is des te uitgebreider en gefundeerd.

Kunstpoort Kan je in het kort je loopbaan schetsen? Lezers zijn van nature nieuwsgierig en hebben graag wat achtergrondinformatie over de geïnterviewde.
Antoon Van den Braembussche Ik heb filosofie en moraal wetenschappen gestudeerd aan de VUB. Begin 1980 begon ik als full time docent geschiedfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Begin jaren negentig werd ik aldaar gevraagd om in een nieuwe studierichting kunst-en cultuurwetenschappen esthetica te doceren. Dit vak was me op het lijf geschreven en leidde in 1994 tot de publicatie van ‘Denken over Kunst. Een inleiding tot de kunstfilosofie’. Dit boek werd al vrij snel een standaardwerk en opende ook de poorten naar de kunstwereld. Zo doceerde ik aan de Jan van Eyck Akademie en was meerdere keren gastdocent aan het HISK. Van het boek verschenen tot nu toe ongeveer 25.000 exemplaren. Het werd ook vertaald in Engels, het Duits en recentelijk ook in het Koerdisch. Sinds mijn officieel pensioen, zo een tien jaar geleden, publiceerde ik meer en meer over comparatieve wijsbegeerte, interculturele esthetica, de kruisbestuiving tussen kunst en mystiek.

Kunstpoort Als je schrijft heb je dan een bepaald lezerspubliek voor ogen? Zoals bij het academisch werk ‘Denken over Kunst?’ Heb je het boek Denken over Kunst geschreven als een soort studieboek?
Antoon Van den Braembussche Ik beoog een zo breed mogelijk lezerspubliek te bereiken, zonder echter afbreuk te doen aan de kwaliteit en de diepgang. Dit vraagt om een heldere schrijfstijl en heeft altijd iets van koorddansen: het is veel moeilijker dan zuiver academisch schrijven voor vakgenoten. Maar het loont. Het beste voorbeeld is zeker ‘Denken over Kunst’, dat als studieboek is geschreven maar toch door de meest diverse lezers, ook kunstenaars, gretig werd opgepakt. 

Kunstpoort Je recentste essayboek ‘Tekens van het onzichtbare’ (2021) is waarschijnlijk vanuit een andere optiek geschreven?
Antoon Van den Braembussche Ja en neen. Het gaat hier om een geheel andere thematiek, maar is toch ook geschreven voor een vrij groot lezerspubliek, hoe diepgaand de materie ook is. Mijn vorig essayboek ‘De stilte en het onuitsprekelijke’ (2016) werd bijzonder goed onthaald en is inmiddels aan de vierde druk toe. Het is ongetwijfeld dankzij de toegankelijke schrijfstijl dat het boek zo goed werd verspreid.

Kunstpoort Geschiedenis en kunst gaan samen, zijn een onafscheidelijk duo. Kunst is de weerspiegeling van de geschiedenis. Wat merk je op bij de hedendaagse kunst. In welke zin weerspiegelen kunstenaars het hedendaagse wereldbeeld?
Antoon Van den Braembussche De hedendaagse kunst heeft vanzelfsprekend bindingen met de huidige historische context, maar eenduidig is dit niet. In het postmodernisme werd al geopperd dat er sprake is van een fragmentarisering en pluraliteit: er was niet langer, zoals in het modernisme, de éne grote kunststroming die de andere opvolgde, maar een veelheid van stromingen naast elkaar die men bij gebrek aan een algemene noemer maar het postmodernisme heeft genoemd. Postmodernisme is géén kunststroming maar de aanduiding dat er géén dominante stroming meer is. Vandaar ook: “Anything goes!”. Maar vandaag de dag zitten we nog steeds volop in het tijdperk van onoverzichtelijkheid, niemand is nog in staat het geheel te overzien. Er zijn natuurlijk wel tendensen, je zou een leuk boek kunnen schrijven over hedendaagse kunst aan de hand van die tendensen, waarin overigens ook klassieke en moderne kunststijlen, zoals figuratieve kunst en abstracte kunst nog altijd een belangrijke plaats opeisen. Heel  vernieuwend is de huidige kunst die plaatsvindt in de tussenruimte en wisselwerking tussen diverse media. De meest doorzichtige band met het huidige wereldbeeld is natuurlijk de digitalisering van de kunst: daar kan men niet omheen kijken, maar of het daarom alleen al waardevolle kunst is, is nog de vraag.

Kunstpoort De wetenschap staat niet stil, welke invloed heeft dit op de kunst? Of is de kunstenaar tegenwoordig minder beïnvloed door de wereld om zich heen en schept hij gewoonweg een eigen wereld waarin hij zich goed voelt?
Antoon Van den Braembussche In de digitalisering van de kunst is de invloed van de wetenschap duidelijk merkbaar. Er zijn tal van vormen waarin wetenschap en kunst in elkaar overgaan, maar toch behoudt de kunstenaar een geheel eigen autonomie, waardoor hij de synergie tussen kunst en wetenschap een geheel eigen gestalte geeft. Het is niet of-of, maar en-en.

Kunstpoort Wat te denken over het management die bepaalde kunstenaars naar voor schuiven en andere goede kunstenaars niet aan de bak laten komen.
Antoon Van den Braembussche Dit is een oud zeer, iets wat ik samen met Angelo Vermeulen in ons boek ‘Baudelaire in Cyberspace’ uitvoerig hebben behandeld in de dialoog De malaise in de kunst. Kunstmanagement schept eigen normen waardoor niet zelden kunst wordt verheerlijkt om andere redenen dan de intrinsieke waarde. Hierdoor valt buitengewoon belangrijke kunst soms helemaal uit de boot. Om slechts één voorbeeld te noemen: tijdens het impressionisme ontstond hoogkwalitatief werk dat door vrouwelijke kunstenaars werd gemaakt. Zij werden niet in het canon opgenomen en worden nu, zoveel jaren later, systematisch gerehabiliteerd. Zie hiervoor ‘AWARE: Archives of Women Artists, Research and Exhibition’. Susanne Radelhof spreekt hier van LOST WOMAN ART.  

Kunstpoort Kunst doet filosoferen, zet aan tot nadenken. Vanuit kunst kan je interesse krijgen in de filosofie? Of is het andersom?
Antoon Van den Braembussche Sinds her urinoir van Marcel Duchamp, ‘The Fountain’ uit 1917, is de filosofie niet meer weg te denken uit de kunst. Het geniale van het urinoir was de wijze waarop Duchamp de vraag naar het wezen van kunst opwierp. Duchamp heeft niet zozeer de vraag geopperd ‘wat is kunst?’, maar eerder ‘waarom is iets een kunstwerk terwijl wat er exact op gelijkt het niet is? Omdat de Fountain binnen de kunst zelf de vraag stelt naar het wezen van de kunst, wordt alle kunst nadien, altijd ook een filosofische daad, of de kunst nu vernieuwend is of juist traditioneel. Vandaar dat portfolio’s van kunstenaars bijvoorbeeld altijd ook een wijsgerige duiding of verantwoording bevatten. In deze zin is sinds Duchamp alle kunst in wezen conceptueel. In deze zin zet kunst aan tot nadenken, tot filosoferen, zij het vaak impliciet. Maar ook omgekeerd kan je vanuit de filosofie ook de behoefte krijgen om naar de kunst zelf toe te gaan. In mijn boek ‘Denken over Kunst’ heb ik dit pogen te illustreren met de secties over het atelier van de kunstenaar, waaruit in toenemende mate bleek hoezeer denkwijzen en theorieën uit de kunstfilosofie inherent aanwezig waren in het werk en de geschriften van kunstenaars. Deze dialoog met de kunstenaar zelf blijkt dan ook voor de kunstfilosofie zelf een enorme verrijking, omdat zeer abstracte ideeën hier concreet vertaald worden naar de daadwerkelijke kunst. Giacometti is hiervan een zeer mooi voorbeeld. Uit onvrede met het kubisme ging hij vanaf 1935, geheel tegen de toenmalige stroming in, plots dag in dag uit met modellen werken, in een bijna onmogelijke poging weer te geven wat hij werkelijk zag. De wijze waarop Giacometti hier te werk ging, de wijze waarop hij in het maagdelijk zien op het absoluut ongekende stuitte, de wijze waarop in zijn kunst het probleem van de afstand tot het model problematiseerde, dit alles heeft de aloude kunstfilosofische theorie van de mimesis of nabootsing verrijkt en zelfs een onverwacht moderne inhoud gegeven.  

Kunstpoort Dank je wel voor deze heldere antwoorden.

Binnenkort volgt een recensie van het boek ‘Tekens van het onzichtbare’ (2021) van Antoon Van den Braembussche op Kunstpoort.

info

https://www.damon.nl/book/tekens-van-het-onzichtbare

https://www.facebook.com/antoon.vandenbraembussche

https://www.epo.be/nl/filosofie-ethiek-wetenschappen/2590-De-stilte-en-het-onuitsprekelijke-9789462670839.html

Tekst: Kathleen Ramboer, Antoon Van den Breambussche

Foto: Karin Borghouts