Tekst Kathleen Ramboer – foto’s copyright Johan Clarysse

Johan Clarysse is niet alleen een poëet op het canvas maar ook met de pen. Zijn eerste gedichtenbundel HET GEDULD VAN WATER is vers van de pers. Het mysterieuze schilderij op de cover, een Johan Clarysse, laat veel aan de verbeelding over, ook zijn gedichten kan je als lezer zelf een invulling geven. Zijn poëzie lezen is als kijken naar stillevens. Het is de kunst van het alledaagse, een viering van het leven van elke dag, contemplatief.  

De bundel kan ik ontelbare malen lezen. Door het kleurrijke taalgebruik, de metaforen, de zinspelingen, de vindingrijke beeldspraak en de verbeelding van de dichter blijft de verrassing overeind. Lezend droom ik me schilderijen, verbeeld me herinneringen, ga op ontdekkingsreis in de wereld van de dichter en beleef opnieuw een stukje uit een ver verleden. HET GEDULD VAN WATER geeft me de kans een dichter te ontmoeten die beeldend schrijft en poëtisch schildert. Tijdens het interview voor kunstpoort leer ik een tedere kunstenaar kennen met een menselijke blik en klare taal. 

Kunstpoort HET GEDULD VAN WATER Kan je me de titel verklaren? Wat is de onderliggende gedachte? 
Johan Clarysse Er zijn veel titels de revue gepasseerd. Dit vond ik een goede, een tikje mysterieus. De titel verwijst ook naar een stukje uit het gedicht Voorschot op geluk – pg 38 

Laten we twijfels van elkaars lippen lurken, 
geloven in de zachte leugens 
van de kunst, het boek dat spreekt, 
de feniks, de kat, het kind, 
in het geduld van water. 

In de bundel zijn er een vijftal verwijzingen naar WATER. Water zie ik als een metafoor voor het leven. Water kan zuiverend en positief zijn (de mens en de aarde bestaan grotendeels uit water) maar water kan ook aan de lippen staan, het is dubbel.  
Bij GEDULD van water denk ik aan een rivier die vanaf de bron geduldig op zoek gaat naar zijn eindpunt, die kronkelt, het landschap voorbij slingert, soms traag stromend, soms met watervallen, tot de monding in zicht is. Het is een titel die veel openheid laat. 

Kunstpoort Waarom precies dat schilderij op de cover? 
Johan Clarysse Het schilderij komt uit de reeks ‘Looking for the invisible’.  
Ik wou een sterk beeld, het beeld heeft een zekere ambiguïteit in zich. Het gezicht laat een spanningsveld raden tussen de buitenwereld en de binnenwereld, een spanningsveld dat ook in de bundel aanwezig is. Het schilderij roept voor mij vragen op over onze condition humaine, wat is de mens? 

Kunstpoort Waarom publiceer je nu pas je dichtbundel, na al die jaren schrijven? 
Johan Clarysse Ik ben een laatbloeier die misschien iets in te halen heeft. In mijn studententijd en later schreef ik gedichten, publiceerde nu en dan. Daarna heb ik mij vooral in mijn beeldende kunst geëngageerd.  Door de combinatie van mijn schildersloopbaan, mijn halftijdse job en het vaderschap, bleef er weinig tijd over voor de poëzie. De schrijver in mij heb ik een tijd verwaarloosd. De laatste vijf jaar heeft de oude passie een nieuw elan gekregen. De tijd was rijp voor een dichtbundel. 

Kunstpoort Is er een wederzijdse beïnvloeding tussen je schilderkunst en poëzie, zie je verwantschappen. Is de taal van de dichter dezelfde als die van de schilder? 
Johan Clarysse Er zijn zeker verwantschappen. Ik citeer graag Simonides, een Griekse filosoof en schrijver, 540 voor Christus: ‘Schilderkunst is stomme poëzie en poëzie is sprekende schilderkunst’. Bij beide disciplines vertrek je vanuit de verwondering, de observatie, je stelt je eigen wereld en die rondom je in vraag. Zowel schilderkunst als poëzie brengen een beeldend verhaal: in de schilderkunst met verf en kleur, in de poëzie met taal. Er zijn ook gedichten in de bundel die refereren naar schilderkunst.  

Fragment uit Zelfhulpgedicht – pg41 

Drink een espresso in gezelschap 
van de baadsters van Bonnard. 

Adem buiten de lijntjes, 
zorg voor baldadigheid 

Kunstpoort Je schrijft de taal van een schilder: je verwijst naar kleuren, schrijft beeldend, filmisch… Bij het lezen van je poëzie verbeeld ik me een schilderij, een tafereel met specifieke, gedempte onverzadigde kleuren. Persoonlijk lees ik je gedichten zoals ik stillevens bekijk, met verbeelding, met emotie en herkenning. Ik zie een tafereel uit mijn kindertijd, herken een alledaagse realiteit, zoom in op de werkelijkheid. Soms besluipt me de gedachte: het gedicht kon evengoed een schilderij zijn. Mocht je geen schilder zijn, zou je dan in eenzelfde stijl, op eenzelfde beeldende manier schrijven? 
Johan Clarysse Ik denk visueel, in de poëzie vertaalt dat zich in beelden. Beelden zijn opener dan begrippen of beschrijvende taal. Je kan ze invullen, ze maken diverse interpretaties mogelijk. Bij schrijvers/dichters is dit een gouden regel: ‘Show, don’t tell’. Het visuele is van kapitaal belang. 

Kunstpoort Een schilderij kon een gedicht geworden zijn en omgekeerd. Wat doet je grijpen naar taal en wat naar het penseel? 
Johan Clarysse Soms grijp ik naar het medium schrijven, naast poëzie schrijf ik ook dagboekfragmenten, of ik kies voor het schilderen. Wat me naar het ene drijft en wat naar het andere is moeilijk te verklaren. Het gebeurt. Ik weet alleen maar als ik schilder, kriebelt het om te schrijven, als ik schrijf bekruipt me de lust om te schilderen. Door mijn fragiele gezondheidstoestand en het eindigheidsbesef dat ermee samenhangt is dat nog versterkt. Ik wil vele zaken simultaan aanvatten: en schrijven, en tekenen, en collages maken, en schilderen…  

Kunstpoort Deze bewering doet me denken aan een andere vraag: ben je in je hoofd altijd aan het schrijven of schilderen? Kan je je hoofd nog leeg maken? En is dat niet vermoeiend? 
Johan Clarysse Wellicht kom ik over als een rustig persoon maar binnen in is het een en al activiteit en onrust. Ik ben zoals het een goede schilder en dichter past, altijd aan het observeren en creëren. Zonder meer in het nu zijn is voor mij een uitdaging.  
Maar ik vind het anderzijds fantastisch dat je mensen kan raken door wat je creëert en dat die dan bereid zijn in je universum te treden. 

Kunstpoort Door je poëzie stel je je kwetsbaar op, leg je gevoelens bloot. Vind je het niet vervelend dat de lezer gist naar je persoonlijke leven en ervaringen, zich voorstellingen maakt over jouw leven en wie weet de bal compleet misslaat? 

Johan Clarysse Het lyrische IK valt nooit 100 procent samen met dat van de schrijver. Ik put uit reële autobiografische ervaringen. Dat is het beginpunt maar niet het eindpunt. In mijn bundel zie je vaak het thema opduiken van het samensmelten van aanwezigheid en afwezigheid; de sterke tegenwoordigheid van een persoon die fysiek afwezig is door een breuk of door de dood. Maar als ik dat zo formuleer, zegt dat weinig, daarom schrijf ik er gedichten over. Sinds het overlijden van mijn vader X aantal jaren geleden is de nooit stoppende dialoog met onze eindigheid nog meer een voedingsbodem geworden voor zowel mijn schilderijen als mijn gedichten. Dat ik mij daar soms kwetsbaar bij opstel, vind ik ok. Je voldoende kwetsbaar opstellen in je werk – dat niet gaan etaleren maar ook niet verbergen achter allerlei poëtische trucs, het wapen van de ironie, of hermetische omschrijvingen – dat laat juist de mooiste dingen ontstaan.

Fragment uit Rechter en vriend – pg 10 
I 
Nog steeds bewaar ik jouw gezicht, 
je voortvarende handen, de witte stoel 
waarop je zelden rustte. 

Handig was je in dingen, onhandig in verdriet. 
Je hield niet van languit liggen in het gras. 
Het jaar door plantte je lente. 

Je leerde me de hoogste vliegers maken, 
cirkels in staalblauwe lucht, 
de klakkebus die het luidst knalde. 

Dat wit een optelsom van kleuren is 
en een omweg ons naar verder leidt. 

Al kan ik nooit je hand 
nog schudden, ik houd je 
lichaam wakker. In je botten 
kom ik langzaam thuis.  

Fragment uit Breuklijn – pg 48 

Toch ben je er nog: als je voorbij fietst 
vermomd als vreemdeling, als ik de paaslelies 
in mijn tuin met je vingers verwar. 

Gisteren zag ik je in aarde woelen, praten tegen de kat, 
kijken in de spiegel die ik voor je was. 

Je kwam de kamer binnen als een raam 
waaruit het uitzicht is verdwenen. 

Kunstpoort Bij het lezen van poëzie willen mensen geraakt worden. Kan een gedicht helpen om emoties te verwerken, troost te vinden, bij de schrijver of bij de lezer?  
Johan Clarysse Dat denk ik wel, dat geldt alvast voor mezelf. Bij het lezen van een gedicht kan herkenning optreden, waardoor al dan niet sluimerende emoties bestaansrecht krijgen, soms ook gevoelens waar je zelf nauwelijks bewust van bent. Als jonge student was ik sterk politiek geëngageerd. Ik had een naïef geloof in een nieuwe betere wereld, een nieuwe mens. Op een bepaald moment heeft dat geloof flinke deuken gekregen. Een verlies van idealen gaat gepaard met rouwen, maar ik negeerde dat. Een gedicht van Herman De Coninck die daarop alludeerde opende mijn ogen. Een rake verwoording zorgde voor een gevoel van herkenning en dat werkte troostend. Maar poëzie is natuurlijk meer dan herkenning of troost bieden. Poëzie lezen maakt je blik scherper. Het reikt andere, soms onverwachte perspectieven aan en laat je kennismaken met andere invalshoeken. 

Kunstpoort Ik hou van je gedichten niet alleen door de inhoud maar vooral om de schoonheid van de taal, de metaforen, de beeldspraak, het filmisch schrijven, het visuele. 
Johan Clarysse Natuurlijk, de omgang en het spelen met taal is het belangrijkste maar om poëzie te schrijven heb ik nood aan een inhoud zoals ik die ook nodig heb om gedreven te kunnen schilderen. Gedichten gaan vaak over thema’s die duizenden jaren oud zijn: liefde, geluk, dood, leven, afscheid, verbinding. Maar waar het vooral omdraait is de vormkracht. De inhoud is in zekere zin secundair. Alles is al geschreven maar hopelijk niet op mijn manier. Daar moet je ergens van overtuigd zijn, anders begin je er niet aan.

Kunstpoort Schrijf je intuïtief? Hoe ontstaat de beeldspraak, een metafoor? Schrijf je vlot of pieker je over het juiste woord, de juiste zin? Is er een lange afstand afgelegd tussen het denken en de hand die schrijft? 
Johan Clarysse Een gedicht schrijven is een werkproces. Het start meestal met een beeld dat zich opdringt, een startregel, maar het eindpunt is niet gekend en verloopt volgens een grotendeels oncontroleerbaar proces. Het ene beeld roept het andere op, genereert associaties, de opeenvolgende beelden stuwen elkaar voort.  
Het is een mythe te denken dat een schrijver een onverwachte ingeving in één ruk omzet tot een gedicht. 
Tien of meer versies gaan het eindproduct vooraf. Eerst zijn er mijn aantekeningen, de ongefilterde versie van die keten van associaties. Dan begint het grote werk, het schrappen, het zoeken naar variaties, het uitzuiveren van beelden, het zoeken naar het meest geschikte woord, naar een gepast ritme. Een gedicht schrijven betekent lezen en herlezen, vaak laat ik het ook lezen door iemand anders. 

Kunstpoort Wanneer weet je als een gedicht af is? Je schilderijen geven de indruk ‘onaf’ te zijn, Geven je gedichten tevens een onvoltooide indruk? 
Johan Clarysse  Een gedicht is af als ik de beste versie heb gevonden, als de puzzelstukken in elkaar vallen en het geheel kloppend maken. Dat betekent dat het beantwoordt aan de regels en wetmatigheden die ik – inderdaad grotendeels intuïtief –  voor mezelf heb ontworpen voor wat een goed gedicht hoort te zijn. Je kan de gedichten ‘onvoltooid’ noemen in die zin dat hun betekenis niet vastligt en kan verschuiven. De lezer moet zelf de gaten invullen. Meerdere lezingen zijn mogelijk. Zoals in mijn schilderkunst is er ook dat eeuwige spanningsveld tussen helderheid en mysterie. 
Ik haal hier graag de quote aan van T.S. Eliot: ‘A good poem communicates before It Is understood’. Je hoeft niet alles onmiddellijk te begrijpen. 

Kunstpoort Je gedichten zijn toegankelijk voor het grote publiek. 
Johan Clarysse Ik hou niet van hermetische poëzie maar een gedicht mag ook niet te toegankelijk zijn. Een goed gedicht is voor mij helder en duister tegelijkertijd. Het is per definitie meerduidig en suggestief. In zowel mijn schilderijen als in mijn dichtkunst hou ik van gelaagdheid. Maar er moet wel een inrijpoort zijn. Ik zet graag de deur op een kier. Aan de lezer of de kijker om binnen te treden in het gedicht of schilderij, erin rond te wandelen en liefst ook wat in te verdwalen. 

Kunstpoort Is gedichten schrijven als gesprekken voeren met iemand die je niet kent en je geen antwoord geeft? 
Johan Clarysse Je schrijft een gedicht. Je laat het los op de wereld maar weet niet waar het landt. Het is een zekere vorm van gulheid ook.  

Kunstpoort Bij het lezen van je gedichten treedt vooral bij oudere lezers een gevoel van herkenning op, het herkennen van bepaalde levenssituaties. Je graaft hoogst waarschijnlijk in je eigen leven. Schrijf je over persoonlijke herinneringen die ook universeel zijn? Denk je dat jongere jeugdige lezers ook deze poëzie zullen smaken? Heb je een idee wie je lezerspubliek is? 

Fragment uit Afscheid – pg 7 
III 
Haar kamer, een boekdeel dat nog geschreven 
moet worden. We praten over appeltaart, de kunst 
van het ontvlekken, roze bietenmousse 
en in de boze wereld buiten: 
schaliegas, wir schaffen das, oorlogsgedruis. 

Johan Clarysse HET GEDULD VAN WATER is geen persoonlijk document, zoals ik al zei. Ik put wel uit persoonlijke ervaringen en herinneringen maar probeer het particuliere van die ervaringen te overstijgen en er een meer universele, algemeen menselijke dimensie in te brengen. Het gaat niet over mijn gemis, maar over Het Gemis. Het gaat niet over mijn verlangen, mijn vader enz.  maar over Het verlangen of De Vader, telkens met hoofdletter. Thema’s zoals eindigheid, verlies… zijn niet aan leeftijd gebonden. Ook de jeugd kan de weg vinden naar mijn poëzie. Het geeft voldoening te weten dat je gedichten gelezen worden. Gedichten schrijven is tenslotte een vorm van communicatie, zij het dan communicatie via een omweg, precies omdat het de dingen gelaagder en complexer maakt…

Kunstpoort Wat is het verschil tussen taal en verf? Laat de taal minder vrijheid toe door zijn traditie, zijn wetten en regels? Beperkt taal de creativiteit? Legt taal de creativiteit aan banden?  
Johan Clarysse Je kan ook vrij creatief omgaan met taal door het gebruik van metaforen en beeldspraak, het zoeken naar ritme, een specifieke klank… Bij experimentele dichters komt taal  los van zijn betekenis en daar kan je heel ver in gaan. Paul Van Ostaijen en later de Vijftigers zijn daar mooie voorbeelden van. En bovendien: schilderkunst heeft ook zijn wetmatigheden…

Kunstpoort Onze maatschappij heeft een beeldcultuur, wordt overspoeld door vooral dan digitale beelden. Denk je dat poëzie zorgt voor wat tegenwicht? Wordt poëzie niet in een hoekje gedreven of geloof je dat poëzie blijft overleven? 
Johan Clarysse Bij de opmars van de fotografie beweerde men ook dat dit de dood was van de schilderkunst en kijk de schilderkunst bloeit als nooit tevoren. Poëzie zit in het DNA van de mensheid en gaat niet verdwijnen. De Grieken gingen ons voor, de leerdichten op rijm gaven kennis door. Ook in de Middeleeuwen was poëzie een belangrijke bron van kennis. Jammer, in onze samenleving maken we een verpretparking van de kunst mee, consumentisme is primair, dat duwt zaken als poëzie weg.  Wat verstilling, vertraging en introspectie vraagt, verdwijnt naar de achtergrond. Poëzie is een niche. Het onderwijs kan een belangrijke rol spelen om daar verandering in te brengen. Of een Paul Snoek, Claus, Lucebert, Hans Andreus, Paul Van Ostaijen nog aan bod komen, weet ik niet. Songteksten, teksten die verwijzen naar de leefwereld van de jeugd met een poëtisch sausje er bovenop komen nu veeleer aan bod. Jammer, ik stel vast dat de poëzie waarmee ik kennis maakte tijdens mijn studies, nog altijd voor mij een inspiratiebron is, daar ben ik mijn leraars nog steeds dankbaar voor.  

Kunstpoort Denk je dat AI al in zwang is bij het dichten met gevolg heel wat vervlakking van de taal, minder nuances, minder diepgang? 
Johan Clarysse Ik probeerde AI zelf uit met de vraag: schrijf een gedicht over een eik op het dorpsplein bv of over Brugge. Het resultaat was een verzameling van clichés. Een gedicht dat ik zelf neerpende, liet ik ook los op Chat GTP met de opdracht: maak hier een beter gedicht van. Interessant was de omzetting niet. Het kan misschien wel van nut zijn bij het zoeken naar een synoniem of een andere formulering. Hoe specifieker de vraag, hoe bruikbaarder het antwoord. Maar ik geloof er niet echt in. Moderne technieken kunnen soms een hulp zijn als je ze verstandig weet aan te wenden. Nogal wat hedendaagse kunstenaars gebruiken foto’s en projectie bij de opbouw van een schilderij, ook grote namen als  Luc Tuymans en Michaël Borremans deden of doen dat. Alles kan van mij als je er inderdaad niet aan vastzit en het eindresultaat maar een sterk schilderij is  De valkuil is dat de kunstenaar niet loskomt van het oorspronkelijk beeld en teveel invullend gaat schilderen, waardoor het toeval en het proces van het schilderen zelf in het gedrang komt. Iets analoogs geldt bij het schrijven van gedichten.
Kunstpoort Magnumfotograaf Carl De Keyzer durfde het aan een boek te publiceren met uitsluitend AI beelden. Hij heeft ontelbare malen Rusland doorkruist en beweert: mocht ik Rusland niet kennen dan zou ik zo geen AI beelden kunnen creëren. 
Johan Clarysse Tenslotte moet je nog altijd een input geven. Op zich is het al boeiend dat de kijker zichzelf de vraag stelt: is dit een AI beeld of een ‘echte’ foto? Alleen het eindresultaat telt voor me. Kunst is per definitie ‘kunstmatig’. Je grijpt in op en geeft een extra dimensie aan een werkelijkheid waardoor die kunst wordt.  

Kunstpoort Bij de aanvang van je carrière integreerde je wel eens teksten in je schilderijen, in een vorig interview met kunstpoort noemde je ze WOORDBEELDEN. Die teksten hebben geen directe relatie met de inhoud, ze zijn in eerste instantie een beeldende ingreep. Is het in de toekomst mogelijk dat een tekst, een fragment uit een gedicht, op het canvas wel verwijst naar thema en onderwerp en zo het schilderij gelaagder maakt, er iets aan toevoegt? Of hou je het liefst schilderkunst en poëzie gescheiden? 

Johan Clarysse In mijn dichtbundel komen er bewust geen beelden voor, wie weet een volgende keer wel? Ik ga graag voor een weerbarstige relatie tussen woord en beeld, los van het illustratieve. Een expliciete tekst in een schilderij neigt al vlug naar kitsch. 
In vroeger werk zorgde de contradictie tussen de krachtige, strenge typografie van de tekst en het organisch, emotioneel geladen beeld, voor een interne spanning in het schilderij, daar hield ik van.

Kunstpoort Waarom dicht een schilder? Of je kan het ook andersom citeren: waarom schildert een dichter? 
Johan Clarysse  Poëzie en schilderkunst zijn 2 media waarmee je greep probeert te krijgen op je eigen werkelijkheid en de werkelijkheid om je heen, die ons voor een deel altijd ontsnapt, zelfs in de intiemste relaties. Dat erkennen en omarmen is één van de drijfveren voor poëzie en schilderkunst. Wie zich perfect gelukkig voelt, geen vragen stelt, de wereld alleen maar toelacht, maakt zelden kunst.

Ontevredenheid met jezelf of de wereld waarin je leeft, is een motor voor kunst. Kunst draagt subtiel protest in zich. 
De poëzie heeft vele kamers. Bij mij ontstaan gedichten vanuit een soort emotionele urgentie, maar dat hoeft niet zo te zijn. Je kan ook een sterk gedicht maken over alledaagse objecten. Kijk maar naar de bundel van Geert van Istendael ‘Het geduld van de dingen (1996)’. Hierin schrijft Van Istendael vol overtuiging over schijnbaar banale voorwerpen als een rode bloempot of een lepel. 
Een gedicht kan ook louter gestoeld zijn op muzikaliteit. 
Tegenwoordig schrijven jongere dichters vaak prozaïsch met lange uitdeinende zinnen. Ik hou meer van verdichting, een minimaal aantal woorden voor een maximaal effect, met voldoende witregels die de stilte binnenbrengen. 

Kunstpoort Hoe ben je bij ‘uitgeverij P’ terechtgekomen? 
Johan Clarysse Veel keuze is er niet. Ik heb mijn bundel gewoon opgestuurd. Uitgeverij P is de belangrijkste  poëzieuitgeverij in Vlaanderen. In Nederland zijn er grotere maar die werken dan meer met reeds bekende namen en slechts af en toe komt daar een debutant bij.

Kunstpoort Je eindigt met het gedicht IN BLESSURETIJD 
Het is een pakkende afsluiter. Hoop je nog het ultieme schilderij te maken, een schilderij dat alle andere overtreft, dat de kijker naast kijken ook laat ZIEN en hoop je nog het gedicht dat alles zegt wat je wou zeggen, je opus magnum, te schrijven? 
Johan Clarysse Mocht het ultieme schilderij bestaan, geen enkele kunstenaar zou nog schilderen.  Ook het ultieme gedicht bestaat niet. Een gedicht is altijd voorlopig, ook als het af is. Dwangmatig herbegin ik telkens opnieuw. 

INFO GEDICHTENBUNDEL 

HET GEDULD VAN WATER 
Johan Clarysse 
Uitgeverij P 

https://www.uitgeverijp.be/
https://www.uitgeverijp.be/product/het-geduld-van-water/

INFO JOHAN CLARYSSE 

https://johan-clarysse.be/poezie/
https://johan-clarysse.be/ 
https://www.instagram.com/johanclarysse.art/ 
https://www.facebook.com/johan.clarysse.9

BOEKVOORSTELLING  

15 december 15 u 
Bundelvoorstelling Johan Clarysse 
Galerie S & H De Buck 
Zuidstationsstraat 25 – 9000 Gent 

Verwelkoming + Johan leest enkele gedichten uit de bundel. 

Interview door Jan Timmerman (filosoof en poëzieminnaar)  

Vier bevriende actoren uit de wereld van de beeldende kunst brengen hun voorkeursgedicht en lichten kort toe waarom: Hermine De Groeve (galeriste), Joannes Késenne (kunstcriticus), Rob Loosveldt (kunstliefhebber) en Frederik Van Laere (curator). 

Muzikale intermezzi Wout Clarysse  

TENTOONSTELLING 

er is werk te zien van Johan Clarysse in de groepstentoonstelling 

“ Het naakt – Le nu -The nude ” 
deel II 

29 november tot 29 december 2024 
Galerie S & H De Buck 
Zuidstationstraat 25 – 9000 Gent  

Tekst Kathleen Ramboer – foto’s copyright Johan Clarysse