tekst en fotografie Rik Guns
De Biënnale van Venetië is één van de belangrijkste kunstmanifestaties ter wereld. Ik was er voor drie dagen, geen goedkope uitstap – 1300 € all-in: vluchten, lokaal transport, tickets, verblijf hartje stad en drie keer uitstekend gedineerd – maar de moeite meer dan waard. Van de tientallen tentoonstellingen deel ik graag mijn mooiste ervaringen, onvergetelijke momenten van de Biënnale, speciaal voor Kunstpoort.
Deel 1 – ALIOUNE DIAGNE – BOKK-BOUNDS
Biënnale Venetië, Senegalees paviljoen, tot 24 november
BOKK-BOUNDS van Alioune Diagne is een puzzel van 17 schilderijen, totaal 4 bij 12 meter en een installatie. Diagne vertegenwoordigt Senegal, dat voor de eerste keer deelneemt aan de Biënnale. Bokk betekent ‘wat we delen’, ‘wat we gemeenschappelijk hebben’ in het Wolof, de belangrijkste taal van Senegal. Een aanverwant woord, Mbokk, betekent ‘broederlijkheid’, ‘verwantschap’.
Op een muur links wordt de kijker geconfronteerd met de uitdagingen van onze tijd: clandestiene migratie, armoede, vervuiling, racisme en onverschilligheid; op de muur rechts uit de kunstenaar zijn optimisme met beelden over onderwijs, culturele overlevering, samenhorigheid, waarden die hij toeschrijft aan de vrouw. Vóór het monumentale schilderij ligt een kano, een symbool van het land. Senegal betekent letterlijk: Onze (‘Sunu’) Boot (‘Gal’). De kunstenaar toont hem gebroken: de lokale visvangst verdwijnt door de overbevissing van grote buitenlandse vloten en jonge mensen die geen toekomst meer zien in eigen land vluchten naar Europa, dikwijls met dodelijke afloop. De gebroken kano staat voor de verscheurde samenhorigheid als gevolg van egoïsme en hebzucht. Hij wordt omzwachteld met een doek met kalligrafische tekens, die symbool staan voor een idealistische taal die iedereen begrijpt: de taal van het begrip.
Ik heb een uur staan kijken naar het werk, de boodschap, de compositie, de uitvoering, de gelaagdheid… aangrijpend mooi. Het coloriet is zacht van op afstand, gesatureerd van dichtbij, als in pointillisme. Maar in plaats van punten of stippen schildert de kunstenaar met dezelfde kalligrafische tekens als op het doek rond de kano, het is tevens een eerbetoon aan zijn grootvader, die Koran-kalligraaf was. Met de scenes uit het dagelijks leven in Senegal wil Diagne de uitdagingen, de cultuur en de traditie van zijn thuisland vastleggen voor de toekomst.
Er zit veel symboliek in het werk. In de leesrichting zie je de mens als racist, egoïst, moordenaar (op de muur links) en dan als opvoeder, zorgverlener, helper (op de muur rechts). Maar in de omgekeerde richting schuilt er een waarschuwing. Dan kan je over verschillende panelen grote figuren herkennen in een zacht contrast dat je eerst niet opmerkt. Het zijn de contouren van de tekeningen van Darwin’s evolutie van aap naar homo sapiens, maar omgekeerd getekend, van rechts naar links. Het toont de mens die regresseert tot aap in de scenes op de muur links. Er zitten nog verrassingen in het werk, zoals de referentie aan de moord op George Floyd (“I can’t breathe”) maar hier met de rollen omgedraaid, een zwarte politieman die een blanke man verstikt. Daarmee spoort de kunstenaar aan tot nadenken over macht, geweld, racisme en de maatschappelijke reacties daarop. Een andere verrassing zijn de teksten, kriskras doorheen het werk en die soms over twee panelen heen lopen. Zoals de Darwincontrasten zijn het elementen van verbinding tussen de scenes van het verhaal.
Ik maakte een contour rond de Darwintekeningen, die omgekeerd zijn voorgesteld, de evolutie van mens naar aap op de muur.
De afbeelding ernaast is hetzelfde beeld maar zonder de toegevoegde contouren. De Darwin contrasten zijn subtiel aanwezig, als spookbeeld.
De Biënnale van Venetië is de enige plek waar je dat verhaal compleet kunt bewonderen. Daarna worden alle panelen afzonderlijk verkocht (en gezien het succes van het werk, zal dat geen probleem zijn). Mocht je de Biënnale bezoeken, ga dan zeker kijken naar dit unieke werk. Je zult het daarna nooit meer zo kunnen zien en het loont echt, echt de moeite.
Tekst en fotografie Rik Guns
kunstpoort 