tekst en fotografie Eric Rottée

De muziek van de ander

“Erin zijn of niet, in de kring zijn of niet, in de muziek zijn of niet; en wanneer men er is, wat gebeurt er dan, wat gebeurt er?” schrijft Jean During, etnomusicoloog. En hij gaat verder: “Voor veel volkeren spelen vragen rond culturele identiteit zich in de eerste plaats af in de wereld van muziek, zang en dans. (…) Men is zichzelf omdat men op een bepaalde manier zingt; als ik zing zoals jij, word ik zoals jij.”
Welke emotionele en levensverrijkende ervaring kan deelname aan Ethno Flanders brengen voor de muzikanten die dit jaar uit 16 verschillende landen komen? Uit Chili, Palestina, Jordanië, Estland, Nederland, Zweden… Volgend jaar belooft de auteur van deze tekst de deelnemers zelf te interviewen. Dit jaar sprak ik alvast met Pieterjan, de artistieke mentor.

“Geen partituren – alles op gehoor,” vertelt Pieterjan. De weg naar muzikale kennis vergelijkt hij met de film Inception: een wandeling door de noten, soms harmonieus, dan plots een kwarttoon lager of ergens ertussenin – een improvisatie. Een reis waarbij de trappen verschillende hoogten en vormen hebben. Een uitdaging, maar tegelijk een feest voor de zintuigen.
Ethno Flanders voelt als een soort mondialisering van onderuit, zoals rap – in tegenstelling tot K-Pop. Rap kent overal lokale varianten, zelfs in Mongolië. Bij Ethno Flanders gebeurt iets gelijkaardigs: Pieterjan en de muzikanten zoeken samen naar een specifieke variant zodat de instrumenten van iedereen alle muziek kunnen spelen – met de melodie als uitgangspunt.
“Als ik zing zoals jij, word ik zoals jij.” “Het correct uitspreken van de taal van het lied is belangrijk, dat nemen de deelnemers echt serieus. Ze willen begrijpen hoe ze kunnen zingen en jammen – de melodie komt pas later in de week,” legt Pieterjan uit. De deelnemers presenteren niet alleen hun lied, maar ook hun cultuur en de context ervan.

Tien dagen lang samen met één doel: de liederen van elkaar leren en spelen. Dat is de essentie van Ethno Flanders. Dergelijke initiatieven bestaan ook in andere landen, ondersteund door Ethno World. Muzikanten worden ondergebracht, gevoed, er is een repetitieplek en een podium voor de voorstelling. En er zijn de juiste muziekmentoren, die zorgen voor een positieve sfeer. Een huzarenstuk, mogelijk gemaakt door Elisabeth – en zeker ook dankzij de steun van Muziekmozaïek.

De rol van de mentoren

“Onze rol is om ervoor te zorgen dat ze vanaf dag één echt kunnen beginnen repeteren, want om alles in een week klaar te krijgen, is niet evident,” zegt Pieterjan. De mentoren helpen alle deelnemers de liederen goed aan te leren. Soms brengen deelnemers partituren mee, maar als die er niet zijn, zoeken de mentoren samen met hen uit hoe de andere muzikanten kunnen meespelen. Hoeveel begeleiding iemand nodig heeft, hangt af van zijn of haar ervaring.

Repetitie is één ding, maar de muziek geschikt maken voor de hele groep is nog iets anders. Soms worden aparte section rehearsals georganiseerd, speciaal voor één groep instrumenten. Uiteindelijk wordt het geheel ook afgestemd op het Europese toonsysteem, anders kunnen sommige instrumenten niet meespelen.
“Sommige deelnemers klagen halverwege de week wel eens: ‘Moeten we nu alweer repeteren? Zo zwaar!’ Maar dat komt omdat de avonden zo plezierig zijn: we blijven samen muziek maken van overal ter wereld. Gisteren hebben we op Palestijnse muziek gedanst – met de typische danspassen, heel vermoeiend maar zo leuk – en daarna volgden typisch Zweedse jams. Het stopt gewoon niet,” lacht Pieterjan.
Er zijn genoeg nummers om meer dan anderhalf uur concert te vullen. Er komt dus een moment waarop keuzes gemaakt moeten worden. “We waren pas om drie uur ’s nachts klaar,” vertelt Pieterjan. “We hebben echt hard moeten schrappen, sommige landen vielen weg. Het was een puur functionele keuze, afgestemd op het publiek. Maar dit jaar wilden we absoluut plaats maken voor Palestina en genoeg tijd geven aan hun muziek. Er zat geen politiek statement achter – alleen muziek en vooral de stem. We konden dit niet laten passeren,” zegt Pieterjan met overtuiging. En inderdaad, het was aangrijpend.

Drie concerten

Rudy komt elk jaar naar het concert van Ethno Flanders. Pieterjan bevestigt dat er mensen zijn die telkens opnieuw komen luisteren en dansen. Zoals elk jaar waren er drie concerten gepland. De auteur van deze tekst was aanwezig in Gent en Dranouter. De concerten verschillen van sfeer.

In Gent is de zaal relatief klein, waardoor het optreden intiemer aanvoelt. Pas op het einde wordt er samen gedanst. In Dranouter daarentegen vindt het concert plaats in de grootste tent, met veel ruimte om te dansen (of niet). Het publiek staat daar wel verder van het podium, waardoor de interactie anders is. Maar ze dansten en reageerden enthousiast – zelfs luidruchtig, in de positieve zin.

Empathie of Einfühlung

“Het komt niet zo vaak voor dat wij in Europa echt mensen uit Palestina ontmoeten. Als we over landen spreken, blijft dat vaak iets abstracts. Hier is dat anders,” zegt Pieterjan. “We lijken eigenlijk zoveel op elkaar.”
Empathie is tegenwoordig een modewoord, maar de gebeurtenissen van nu geven er extra betekenis aan. Het Duitse begrip Einfühlung – waar ons woord empathie van komt – verwijst naar het romantisch gedachtegoed van de 17de eeuw. Volgens Alain Berthoz is empathie “een merkwaardig dynamisch proces van beleefde interactie dat tegelijkertijd vereist dat men zichzelf én een ander is, dat men zichzelf beleeft en tegelijkertijd ontsnapt aan dit egocentrische standpunt om een heterocentrisch standpunt aan te nemen” (Berthoz, 2004, p. 254; Noga Arikha, 2019).

Wat Ethno Flanders bereikt, laat zich niet meten. De ervaring spreekt voor zich. “Als ik zing zoals jij, word ik zoals jij” – dat is de kern van de emotie en het plezier.

https://ethno.world/event/ethno-flanders-2025/
https://muziekmozaiek.be
https://www.festivaldranouter.be/nl

Tekst – fotografie Eric Rottée